Ba Đình là tên một địa danh ở tỉnh Thanh Hóa, nơi diễn ra cuộc khởi nghĩa nông dân do Đinh Công Tráng cầm đầu, chống lại quân xâm lược Pháp (từ 18-12-1886 đến 20-1-1887). Vậy tại sao giữa Thủ đô Hà Nội, cách xa Thanh Hóa, lại có tên Ba Đình. Tên này lại được đặt cho một vườn hoa, một quảng trường lớn nhất?

Sự xuất hiện cuả Vườn hoa Ba Đình tại Hà Nội gắn liền với tên tuổi một vị bác sĩ có tên Trần Văn Lai. Ông là người Việt Nam đầu tiên làm Thị trưởng Hà Nội. Nhắc đến Thủ đô, không thể không nhắc đến Vườn hoa Ba Đình. Nhắc đến vườn hoa này, không thể không nhắc đến ông. Đó là một người yêu nước chân chính mà sử sách Thủ đô mãi mãi còn ghi.

Trần Văn Lai sinh ra trong một gia đình có truyền thống làm nghề khảm trai, nhưng ông lại học y để trở thành bác sĩ. Sớm có tư tưởng chống Pháp, đang làm việc ở bệnh viện Phủ Doãn (nay là Bệnh viện Việt - Đức), ông bị thực dân Pháp đày lên nhà tù Sơn La. Sau ngày Nhật đảo chính Pháp, chính phủ do Trần Trọng Kim làm Thủ tướng khi ấy đã mời ông giữ chức Đốc lý Hà Nội.

 Ông chính thức làm thị trưởng Hà Nội từ ngày 20-7-1945. Vừa nhậm chức, ông đã thể hiện ngay tư tưởng yêu nước của mình bằng việc cho phá bỏ tất cả những pho tượng mà trước đó, Pháp đã cho dựng ở Thủ đô (ví như tượng Toàn quyền Đông Dương Paul Bert ở Bờ Hồ, tượng “mụ đầm xòe” ở Vườn hoa Cửa Nam...). Trần Văn Lai còn cho đổi tên rất nhiều phố, không để tên Tây như trước mà thay bằng tên các vị anh hùng cuả dân tộc (F.Ganier thành Đinh Tiên Hoàng, Boulevard Carnot thành Phan Đình Phùng, Henri D Orleans thành Phùng Hưng, Boulevard Gambetta thành Trần Hưng Đạo...). Và những tên phố gắn liền với các làng nghề truyền thống bắt đầu bằng chữ Hàng cũng được ông cho phục hồi để thay thế các tên Tây (Hàng Đào, Hàng Ngang, Hàng Gai, Hàng Vải...).

Trong số các vườn hoa được đổi tên và đặt tên, có vườn hoa trước Phủ Toàn quyền (nay là Phủ Chủ tịch), ông Lai đã đặt tên là Vườn hoa Ba Đình, để ghi nhớ cuộc khởi nghĩa Ba Đình với dấu tích chói lọi về tinh thần yêu nước nồng nàn của dân tộc ta.

Sau Ngày Toàn quốc kháng chiến (19-12-1946), thấy bác sĩ Lai không đi tản cư, chính quyền thực dân Pháp đã ve vãn, mời ông cộng tác nhưng ông kiên quyết từ chối, tỏ thái độ ủng hộ Việt Minh, ủng hộ Chủ tịch Hồ Chí Minh. Ông đã có nhiều việc làm thiết thực ủng hộ kháng chiến, trong đó có việc cho đứa con trai cũng là bác sĩ lên chiến khu chữa bệnh cho bộ đội và cán bộ, nhân dân. Bất cứ ở đâu, ông cũng một lòng một dạ hướng về kháng chiến, ra sức tuyên truyền cho kháng chiến. Ông còn phát huy ảnh hưởng ra cả quốc tế. Bởi vậy mà sau ngày Thủ đô giải phóng (10-10-1954), ông cùng 3 nhân sĩ nữa ở Hà Nội được Bác Hồ tặng quà (một chiếc ra-đi-ô, khi ấy là vật dụng vô cùng quý giá, không dễ có). Trước đó, ông bất hợp tác với Tây. Nhưng khi chính quyền Dân chủ nhân dân của ta đặt vấn đề, ông hào hứng nhận lời làm việc. Ông được Chủ tịch Hồ Chí Minh và Chính phủ cử giữ chức Thứ trưởng Bộ Thương binh - Xã hội (mà bộ trưởng là Vũ Đình Tung), rồi sau đó là Chủ tịch Ủy ban hành chính thành phố Hà Nội.

Như vậy là vườn hoa Ba Đình ở Thủ đô Hà Nội trước đó không có tên, đã được bác sĩ Trần Văn Lai (khi đó là Đốc lý Hà Nội) đặt tên Ba Đình từ sau ngày 9-3-1945 - dấu mốc quan trọng trong lịch sử Hà Nội: Nhật đảo chính Pháp, lập chính phủ Trần Trọng Kim. Chủ trương của ông là tuyên truyền giáo dục, hun đúc tư tưởng yêu nước, tự hào dân tộc, bài trừ Tây cho mỗi người Việt Nam nói chung, Thủ đô Hà Nội nói riêng.

Hôm nay, chúng ta dạo gót nơi Quảng trường Ba Đình, kính cẩn mặc niệm trước vong linh Bác Hồ kính yêu đang yên nghỉ trong Lăng, mãi mãi không quên ông với tình cảm quý trọng, cảm mến. Theo qdnd.vn